Του Γιάννη Βασιάδη *

Σχεδόν δεν περνά μέρα που να μην ακούσουμε στις ειδήσεις για κάποιο καινούργιο σκάνδαλο. Η σήψη, η διαφθορά και η δωροδοκία σε όλα τα επίπεδα της κοινωνίας ταλανίζουν καθημερινά τον καθένα μας. Σύμφωνα με υπολογισμούς της Παγκόσμιας Τράπεζας, η σπατάλη που γίνεται κάθε χρόνο για σκοπούς δωροδοκίας ξεπερνά το € 1 τρισεκατομμύριο (= 3% του παγκόσμιου ΑΕΠ) !

Η δωροδοκία μπορεί να έχει καταστροφικές συνέπειες για την οικονομία, τις υποδομές, την υγεία, την εκπαίδευση, την ποιότητα και την ασφάλεια. Προκαλεί σοβαρές ηθικές, οικονομικές και πολιτικές αναταράξεις, υπονομεύει την καλή διακυβέρνηση, εμποδίζει την ανάπτυξη και στρεβλώνει τον ανταγωνισμό. Διαβρώνει τη δικαιοσύνη, υπονομεύει τα ανθρώπινα δικαιώματα και αποτελεί εμπόδιο στην ανακούφιση της φτώχιας. Αυξάνει το κόστος της εκτέλεσης εργασιών, αυξάνει το κόστος των προσφερόμενων αγαθών και υπηρεσιών, μειώνει την ποιότητα των προϊόντων και των υπηρεσιών – που μπορούν να οδηγήσουν σε απώλεια ιδιοκτησίας ή ακόμα και ζωών, προκαλεί αβεβαιότητα στις εμπορικές συναλλαγές, εξανεμίζει την εμπιστοσύνη απέναντι στις επιχειρήσεις και παρεμποδίζει τη δίκαιη και αποδοτική λειτουργία της αγοράς.

Τα τελευταία χρόνια, η δωροδοκία βρίσκεται ψηλά στην πολιτική ατζέντα των σοβαρών προβλημάτων των διαφόρων κυβερνήσεων, ενώ έχουν γίνει πολυάριθμες προσπάθειες να αντιμετωπιστεί με εθνικές νομοθεσίες και διεθνείς συμφωνίες που προνοούν ποινικές διώξεις και επιβολή ποινών. ‘Ομως παρά τις προσπάθειες αυτές, η δωροδοκία εξακολουθεί να παραμένει ένα πολύ σημαντικό ζήτημα. Είναι πλέον φανερό ότι η νομοθεσία από μόνη της δεν είναι ικανή για να επιλύσει το πρόβλημα.

Καθοριστικό ρόλο για να αλλάξουν τα δεδομένα μπορούν να διαδραματίσουν οι ίδιες οι επιχειρήσεις και οι οργανισμοί, είτε ανήκουν στο δημόσιο είτε στον ιδιωτικό τομέα. Η προσέγγιση αυτή προέρχεται από το Διεθνή Οργανισμό Τυποποίησης (ISO), ο οποίος έχει ξεκινήσει εδώ και καιρό τη διαδικασία για την εκπόνηση του νέου διεθνούς προτύπου ISO 37001 “Anti-bribery Management Systems” (Συστήματα Διαχείρισης κατά της Δωροδοκίας).

Το προσχέδιο του διεθνούς αυτού προτύπου, το οποίο βρίσκεται στα τελικά στάδια εκπόνησής του, προσδιορίζει τις απαιτήσεις και παρέχει καθοδήγηση για την καθιέρωση, την εφαρμογή, τη διατήρηση, την αναθεώρηση και τη βελτίωση ενός Συστήματος Διαχείρισης κατά της Δωροδοκίας. Βασίζεται στην ίδια φιλοσοφία και έχει παρόμοια δομή με άλλα διεθνή πιστοποιήσιμα πρότυπα για Συστήματα Διαχείρισης και η εφαρμογή και η πιστοποίησή του θα μπορούσε να συνδυαστεί με τα πρότυπα αυτά (π.χ. CYS EN ISO 9001 – Συστήματα Διαχείρισης της Ποιότητας, CYS EN ISO 14001 – Συστήματα Περιβαλλοντικής Διαχείρισης).

Οι απαιτήσεις του προτύπου είναι γενικές, απεικονίζουν τη διεθνή καλή πρακτική και μπορούν να εφαρμοστούν από οποιαδήποτε επιχείρηση ή οργανισμό, ανεξάρτητα από τον τύπο τους (δημόσιο, ιδιωτικό ή μη-κερδοσκοπικό), το μέγεθος τους και τα προϊόντα ή το είδος των υπηρεσιών που παρέχουν. Μεταξύ άλλων οι απαιτήσεις αυτές περιλαμβάνουν:

  • Δέσμευση της ηγεσίας να καθιερώσει εντός της επιχείρησης μια κουλτούρα ακεραιότητας, διαφάνειας, ειλικρίνειας και συμμόρφωσης
  • Υιοθέτηση και επικοινωνία μιας πολιτικής κατά της δωροδοκίας
  • Ανάθεση αρμοδιοτήτων για τη διαχείριση κατά της δωροδοκίας
  • Σχετική κατάρτιση του προσωπικού
  • Περιοδικές αξιολογήσεις των ρίσκων δωροδοκίας και κατάλληλο εμπεριστατωμένο έλεγχο σε έργα και επιχειρησιακούς εταίρους (πελάτες, ανάδοχους, υπεργολάβους, προμηθευτές, σύμβουλους, συνεργάτες κοινοπραξίας, κλπ.)
  • Αξιολόγηση και έλεγχοι του προσωπικού για την αποτροπή της δωροδοκίας
  • Έλεγχος για δώρα, φιλοξενίες, δωρεές και παρόμοια οφέλη για να διασφαλιστεί ότι δεν θα χρησιμοποιούνται με σκοπό την κατάχρηση εξουσίας
  • Αίτημα προς τους συνεργάτες όπως δεσμεύονται κατά της δωροδοκίας
  • Οικονομικοί έλεγχοι για να μειωθεί το ρίσκο δωροδοκίας (π.χ. δύο υπογραφές στις πληρωμές, περιορισμοί στη χρήση μετρητών, κλπ.)
  • Εμπορικοί και άλλοι μη-οικονομικοί έλεγχοι προμηθειών (π.χ. διαδικασία υποβολής και αξιολόγησης προσφορών, δύο υπογραφές στις εγκρίσεις εκτέλεσης εργασιών, κλπ.)
  • Διαδικασίες χειρισμού εμπιστευτικών πληροφοριών/καταγγελιών
  • Διαδικασία για τη διερεύνηση και την αντιμετώπιση πιθανής ή πραγματικής δωροδοκίας

Τα ρίσκα που αντιμετωπίζει μια επιχείρηση για πιθανή δωροδοκία εξαρτώνται από παράγοντες όπως το μέγεθος της, την τοποθεσία και τους τομείς στους οποίους αναπτύσσει δραστηριότητες, καθώς και τη φύση, την κλίμακα και την πολυπλοκότητα των δραστηριοτήτων της. Έτσι, το πρότυπο παρέχει την ευελιξία ώστε οι πιο πάνω πολιτικές, διαδικασίες και έλεγχοι που θα πρέπει να εφαρμόζει μια επιχείρηση, να είναι ικανοποιητικοί και ανάλογοι, σύμφωνα πάντοτε με τα ρίσκα δωροδοκίας με τα οποία βρίσκεται αντιμέτωπη η επιχείρηση.

Το πρότυπο προγραμματίζεται να οριστικοποιηθεί και να δημοσιευθεί περί τα τέλη του 2016. Η συμμόρφωση με το πρότυπο δεν μπορεί ασφαλώς να παρέχει τη διαβεβαίωση ότι καμιά δωροδοκία δεν θα εμφανιστεί, αφού είναι αδύνατο να εξαλειφθεί πλήρως ο κίνδυνος εμφάνισης της. Εντούτοις, ένα Σύστημα Διαχείρισης κατά της Δωροδοκίας αναμένεται να προσφέρει πολλαπλά οφέλη σε μια επιχείρηση βοηθώντας την

  • να συμμορφωθεί με τις νομικές της υποχρεώσεις
  • να αποφύγει ή να μετριάσει τις δαπάνες, τα ρίσκα και τη ζημιά από ενδεχόμενη ανάμειξη σε δωροδοκία
  • να καθησυχάσει τους ιδιοκτήτες, τη διεύθυνση, τους υπαλλήλους και τους συνεργάτες της, γνωρίζοντας ότι ακολουθεί ηθικές επιχειρηματικές πρακτικές
  • να εδραιώσει την εμπιστοσύνη και την αξιοπιστία στις συναλλαγές της
  • να ενισχύσει τη φήμη της
  • να αποκτήσει ανταγωνιστικό πλεονέκτημα

Εν κατακλείδι, σημαντική θα πρέπει να θεωρείται η συμβολή της εφαρμογής του προτύπου στη γενικότερη προσπάθεια για να παταχθούν στη ρίζα τους τα θλιβερά φαινόμενα της δωροδοκίας, της σήψης και της διαφοράς.

* Ο Γιάννης Βασιάδης είναι Μηχανολόγος Μηχανικός και εργάζεται ως Λειτουργός Τυποποίησης στον Κυπριακό Οργανισμό Τυποποίησης (CYS)